Stress không phải lúc nào cũng tiêu cực.
Cách ta nhìn nhận và quản lý quyết định sự phát triển.
Có những ngày ta thấy stress như cơn bão quét sạch năng lượng, để lại sự kiệt quệ và cáu gắt. Nhưng cũng có lúc, chính stress lại khiến ta tập trung, sáng tạo, và đạt thành ích vượt ngoài mong đợi. Vậy rốt cuộc, stress là kẻ thù cần loại bỏ, hay là đồng minh cần học cách đồng hành?
Stress trong tâm lý học hiện đại
1.1. Đường cong Yerkes–Dodson Năm 1908, hai nhà tâm lý học Robert Yerkes và John Dodson đã phát hiện ra một hiện tượng thú vị: mức độ căng thẳng vừa phải có thể giúp con người đạt hiệu suất cao nhất. Đường cong Yerkes–Dodson mô tả rằng:
- Nếu stress quá thấp → ta rơi vào trạng thái lười biếng, thiếu động lực.
- Nếu stress quá cao → ta bị choáng ngợp, mất tập trung.
- Chỉ khi stress ở mức vừa đủ → ta mới “cháy” đúng lúc, phát huy tối đa khả năng.
1.2. Mô hình Job Demands–Resources (JD–R) Trong lĩnh vực quản trị tổ chức, mô hình JD–R của Demerouti và Bakker cho thấy: stress phát sinh từ sự mất cân bằng giữa yêu cầu công việc (job demands) và nguồn lực (resources).
- Khi yêu cầu cao mà nguồn lực ít → stress tiêu cực, dẫn đến burnout.
- Khi yêu cầu cao nhưng nguồn lực đủ (sự hỗ trợ, kỹ năng, môi trường tốt) → stress lại trở thành động lực phát triển.
Điều này lý giải vì sao cùng một khối lượng công việc, có người gục ngã, nhưng có người trưởng thành vượt bậc.
“Không phải stress giết chết chúng ta, mà chính cách ta nhìn nhận và xử lý stress mới quyết định.”
Stress trong đời sống doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME)
Hãy tưởng tượng một nhà quản lý SME – chị Lan, chủ một công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực thực phẩm sạch. Mỗi ngày, chị phải đối diện với vô số stress: từ dòng tiền hạn hẹp, khách hàng khó tính, đến việc giữ lửa cho đội ngũ.
- Trong giai đoạn khủng hoảng COVID-19, stress ban đầu khiến chị mất ngủ và lo lắng thái quá. Nhưng khi ngồi lại cùng đội ngũ, chị nhận ra mình cần chuyển hóa năng lượng đó thành hành động cụ thể: cắt giảm chi phí, đa dạng hóa kênh bán hàng online. Kết quả, công ty không chỉ trụ vững mà còn tìm thấy hướng phát triển mới.
- Ngược lại, một nhân viên trẻ trong nhóm – Nam – thường xuyên than phiền, cảm thấy kiệt sức. Lý do không phải vì khối lượng công việc quá lớn, mà vì Nam thiếu kỹ năng quản lý thời gian và chưa được huấn luyện bài bản. Với cậu, stress trở thành “kẻ thù” vì thiếu công cụ để biến nó thành động lực.
Câu chuyện này minh chứng: stress không phân biệt ai, nhưng cách mỗi người nhìn nhận và quản lý nó sẽ tạo ra kết quả rất khác nhau.
Biến stress thành đồng minh
Làm thế nào để stress trở thành một dạng “nhiên liệu” thay vì “chất độc”? Một số gợi ý:
- Thay đổi nhận thức (Reframing): Nghiên cứu của Kelly McGonigal (Stanford, 2015) cho thấy: khi ta tin rằng stress giúp cơ thể sẵn sàng đối mặt thử thách, ta ít bị tác động tiêu cực lên sức khỏe. Nói cách khác, thái độ với stress quan trọng không kém bản thân stress.
- Xây dựng nguồn lực cá nhân (Personal resources):
- Kỹ năng quản lý thời gian, ưu tiên công việc.
- Rèn luyện thể chất để tăng sức chịu đựng.
- Tạo thói quen mindfulness để nhận diện căng thẳng kịp thời.
- Tìm kiếm nguồn lực tổ chức (Organizational resources):
- Môi trường làm việc hỗ trợ, chia sẻ áp lực.
- Sự huấn luyện từ cấp quản lý.
- Văn hóa cho phép nhân viên nghỉ ngắn, tái tạo năng lượng.
- Kỹ thuật “stress tốt” (Eustress techniques):
- Đặt mục tiêu thử thách nhưng khả thi.
- Chia nhỏ nhiệm vụ lớn để duy trì “stress vừa đủ”.
Xem stress như một dấu hiệu mình đang đi ra khỏi vùng an toàn để học hỏi thêm.
Có phải stress luôn hữu ích?
Dĩ nhiên, không phải stress nào cũng đáng đón nhận. Stress mãn tính, kéo dài trong môi trường độc hại, không có lối thoát sẽ tàn phá sức khỏe và làm kiệt quệ tinh thần. Vì vậy, điều quan trọng không phải là “luôn coi stress là tốt”, mà là biết phân loại: stress nào có thể chuyển hóa, stress nào cần loại bỏ.
Kết luận
Stress, xét cho cùng, là một phần tất yếu của đời sống. Ta không thể triệt tiêu nó, nhưng có thể học cách “điều khiển tay lái” thay vì để nó cuốn đi. Khi nhìn stress như một lời mời thử thách, ta sẽ thấy mình trưởng thành hơn sau mỗi lần vượt qua.
Stress không hẳn là kẻ thù. Trong nhiều trường hợp, nó chính là đồng minh, nếu ta biết cách đối thoại và khai thác nó.
Bạn nghĩ sao?Trong công việc hay cuộc sống, có lần nào stress đã trở thành động lực giúp bạn đạt được điều gì bất ngờ? Hãy chia sẻ – có thể chính câu chuyện của bạn sẽ truyền cảm hứng cho người khác.
