Văn hóa là chất keo giữ con người lại với nhau.
Bạn có bao giờ tự hỏi: vì sao có những công ty dù lương không cao, nhân viên vẫn gắn bó lâu dài, còn có những nơi dù đãi ngộ tốt nhưng người ta rời đi chỉ sau vài tháng? Câu trả lời nằm ở một thứ không hiện hữu trên bảng cân đối kế toán, nhưng lại quyết định sức sống của doanh nghiệp: văn hóa tổ chức.
Văn hóa tổ chức là gì?
Edgar Schein – một trong những học giả nổi tiếng về văn hóa tổ chức – định nghĩa: “Văn hóa là một mẫu hình những giả định cơ bản được một nhóm chia sẻ, học được khi giải quyết vấn đề, và được truyền lại như cách đúng để cảm nhận, suy nghĩ và hành động.”
Nói một cách giản dị, văn hóa tổ chức chính là “cách chúng ta làm việc ở đây”. Nó thể hiện qua những giá trị, niềm tin, hành vi hằng ngày – từ cách nhân viên chào hỏi nhau, đến cách lãnh đạo đưa ra quyết định.
Khác với quy trình (cái có thể viết thành văn bản), văn hóa thuộc về tài sản vô hình. Nhưng chính nó lại quyết định sự gắn kết, sáng tạo và niềm tin trong tổ chức.
“Văn hóa ăn chiến lược cho bữa sáng.” – Peter Drucker
Giá trị cốt lõi làm nền tảng cho văn hóa
Văn hóa không phải khẩu hiệu treo trên tường. Nó phải bắt nguồn từ giá trị cốt lõi (core values) – những nguyên tắc bất biến mà tổ chức cam kết sống cùng.
Ví dụ: Mô hình giá trị ARES có thể là kim chỉ nam cho một doanh nghiệp hiện đại:
- A – Aspiration toward sustainability (Khát vọng hướng tới bền vững): Không ngừng đổi mới hôm nay để kiến tạo một tương lai bền vững.
- R – Responsible reflection (Trách nhiệm và tự phản tỉnh): Chịu trách nhiệm với hành động của chính mình, trước khi tìm nguyên nhân từ bên ngoài.
- E – Ethical efficiency (Hiệu quả đạo đức): Làm việc hiệu quả nhưng không đánh đổi giá trị đạo đức.
- S – Serve for collective growth (Phụng sự để cùng phát triển): Không chỉ phục vụ khách hàng, mà còn nuôi dưỡng sự phát triển của đội ngũ và cộng đồng.
Khi giá trị này được thể hiện từ lãnh đạo đến từng nhân viên, nó trở thành chất keo vô hình, gắn kết mọi người vượt qua khó khăn.
Bài học từ thực tế
Tại Việt Nam:
Một công ty trong lĩnh vực thương mại điện tử đã từng gặp khủng hoảng vì cạnh tranh khốc liệt. Điều giữ cho đội ngũ không tan rã chính là văn hóa “chơi đẹp” – nhân viên được khuyến khích chia sẻ sai lầm, thay vì bị trách phạt. Văn hóa đó khiến họ gắn bó, và sau 2 năm, công ty trở thành một trong những thương hiệu uy tín nhất trong ngành.
Trên thế giới:
Patagonia – thương hiệu thời trang outdoor – nổi tiếng với văn hóa gắn chặt vào giá trị “sustainability”. Họ khuyến khích khách hàng sửa quần áo cũ thay vì mua mới, dù điều đó giảm doanh thu ngắn hạn. Nhưng chính sự trung thực và nhất quán này đã tạo niềm tin mạnh mẽ, khiến Patagonia trở thành thương hiệu được yêu mến toàn cầu.
3 tầng văn hóa của Edgar Schein
Để hiểu và xây dựng văn hóa, mô hình 3 tầng văn hóa của Schein là một tham chiếu hữu ích:
- Artifacts (Biểu hiện hữu hình): Logo, không gian làm việc, nghi thức, câu slogan.
- Espoused Values (Giá trị được tuyên bố): Tuyên ngôn, triết lý, tầm nhìn.
- Underlying Assumptions (Giả định ngầm định): Niềm tin sâu xa chi phối hành vi hằng ngày.
Điều quan trọng: giá trị tuyên bố phải đi đôi với hành vi thực tế. Nếu công ty nói “tôn trọng nhân viên” nhưng lãnh đạo thường xuyên quát mắng, văn hóa ấy sẽ sụp đổ.
Xây dựng văn hóa tổ chức trong SMEs
Để nuôi dưỡng văn hóa, doanh nghiệp (đặc biệt là SMEs) có thể bắt đầu từ những bước nhỏ nhưng bền vững:
- Xác định và truyền thông giá trị cốt lõi: Không cần nhiều, 3–5 giá trị rõ ràng, cụ thể, dễ nhớ, và gắn với thực tiễn.
- Lãnh đạo làm gương: Văn hóa lan tỏa từ hành động của lãnh đạo. Một câu nói tử tế, một quyết định công bằng có sức nặng hơn hàng trang quy định.
- Ghi nhận và củng cố hành vi tích cực: Khen thưởng những nhân viên thể hiện đúng giá trị văn hóa.
- Tuyển chọn dựa trên văn hóa: Kỹ năng có thể đào tạo, nhưng giá trị thì khó thay đổi. Tuyển người phù hợp với văn hóa quan trọng hơn chỉ nhìn vào năng lực.
- Tạo không gian cho sự khác biệt: Văn hóa không phải sự đồng nhất gượng ép, mà là khung giá trị chung cho sự đa dạng cùng phát triển.
Kết luận
Văn hóa tổ chức là tài sản vô hình, nhưng lại là nền tảng vững chắc nhất cho sự phát triển dài hạn. Một doanh nghiệp có thể thay đổi sản phẩm, chiến lược, thậm chí cả mô hình kinh doanh, nhưng nếu giữ được văn hóa tốt, họ sẽ luôn có sức bật để đi tiếp.
Văn hóa chính là chất keo giữ con người lại với nhau – và chính con người mới là tài sản quý giá nhất của mọi tổ chức.
Còn bạn thì sao?
Bạn có từng trải nghiệm một môi trường làm việc mà văn hóa khiến bạn gắn bó (hay rời bỏ) không? Hãy chia sẻ, vì chính những câu chuyện thật sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn sức mạnh của “tài sản vô hình” này.
